تاریخچه الکتروموتور
در ۱۸۸۲ نیکولا تسلا اصول میدان مغناطیسی دوار را پایه گذاری کرد و راه را برای استفاده از میدان دوار به عنوان یک نیروی مکانیکی باز کرد. در سال ۱۸۸۳ او از این اصول برای طراحی یک موتورالقایی دو فاز استفاده کرد. در ۱۸۸۵ «گالیلئو فراریس» (Galileo Ferraris) مستقلاً تحقیقاتی را در این باره آغاز کرد و در ۱۸۸۸ نتایج تحقیقات خود را در قالب مقالهای به آکادمیسلطنتی علوم در تورین ایتالیا ارائه داد.
حرکتی که نیکولا تسلا در ۱۸۸۸ آغاز کرد چیزی بود که امروزه برخی از آن به عنوان «انقلاب صنعتی دوم» یاد میکنند، چراکه این حرکت به تولید آسانتر انرژی الکتریکی و همچنین امکان انتقال انرژی الکتریکی در طول مسافتهای طولانی انجامید. قبل از اختراع موتورهای جریان متناوب به وسیله تسلا موتورها به وسیله حرکت دائم یک هادی در میان میدان مغناطیسی ثابت به حرکت در میآمدند. تسلا به این نکته اشاره کرد که میتوان کلکتورهای موتور را حذف کرد به طوریکه موتور به وسیله میدانی دوار به حرکت درآید. تسلا بعدها موفق به کسب حق امتیاز شماره ۰٫۴۱۶٫۱۹۴ ایلات متحده برای اختراع موتور خود شد. این موتور که در بسیاری از عکسهای تسلا نیز هست نوع خاصی از موتور القایی بود.
در سال ۱۸۹۰ میخایل اسیبوویچ یک موتور سه فاز روتور قفسی اختراع کرد. این نوع موتور امروزه به طور وسیعی برای کاربردهای گوناگون استفاده میشود.
به انگلیسی: (Electric motor)، نوعی ماشین الکتریکی است که انرژی انرژی الکتریکی را به حرکت (چرخش)؛ انرژی جنبشی، تبدیل میکند. عمل عکس آن که تبدیل حرکت (چرخش) به الکتریسیته است، توسط ژنراتور انجام میشود. این دو وسیله بهجز در عملکرد، مشابه یکدیگر هستند. اکثر موتورهای الکتریکی بر اساس الکترومغناطیس کار میکنند، اما موتورهایی که بر اساس پدیدههای دیگری نظیر نیروی الکتروستاتیک و اثر پیزوالکتریک کار میکنند، هم وجود دارند که البته کاربردهای خاص (و اندکی) دارند. ایده کلی این است که وقتی که یک رسانای حامل جریان الکتریکی (مانند سیم) در یک میدان مغناطیسی قرار میگیرد، نیرویی بر رسانا از سوی میدان وارد میشود. در یک موتور استوانهای، چرخانه (روتور) به علت گشتاوری که ناشی از نیرویی است که به فاصلهای معین از محور چرخانه به آن وارد میشود، میچرخد.
اغلب موتورهای الکتریکی دوّار هستنند، اما موتور خطی هم وجود دارند. در یک موتور دوار بخش متحرک (که معمولاً درون موتور است) چرخانه یا روتور و بخش ثابت، ایستانه یا استاتور خوانده میشود. موتور شامل آهنرباهای الکتریکی است که روی یک قاب سیمپیچی شدهاست. گر چه این قاب اغلب آرمیچر خوانده میشود، اما این واژه عموماً به غلط بکار میرود. در واقع آرمیچر آن بخش از موتور است که به آن ولتاژ اِعمال میشود، یا آن بخش از ژنراتور است که در آن ولتاژ ایجاد میشود. با توجه به طراحی ماشین، هر یک از چرخانه یا ایستانه میتوانند آرمیچر باشند.
موتورهای القایی AC عمومیترین موتورهایی هستند که در سامانههای کنترل حرکت صنعتی و همچنین خانگی استفاده میشوند. طراحی ساده و مستحکم، قیمت ارزان، هزینه نگهداری پایین و اتصال آسان و کامل به یک منبع نیروی AC امتیازات اصلی موتورهای القایی AC هستند. انواع متنوعی از موتورهای القایی AC در بازار موجود است. موتورهای مختلف برای کارهای مختلفی مناسباند. با اینکه طراحی موتورهای القایی AC آسانتر از موتورهای DC است، ولی کنترل سرعت و گشتاور در انواع مختلف موتورهای القایی AC نیازمند درکی عمیقتر در طراحی و مشخصات در این نوع موتورهاست. این نکته در اساس انواع مختلف، مشخصات آنها، انتخاب شرایط برای کاربریهای مختلف و روشهای کنترل مرکزی یک موتورهای القایی AC را مورد بحث قرار میدهد.
اصل ساخت اولیه و کاربری[ویرایش]
مانند بیشتر موتورها، یک موتورهای القایی AC یک قسمت ثابت بیرونی به نام استاتور و یک روتور که در درون آن میچرخد دارند، که میان آنها یک فاصله دقیق و ثابتی وجود دارد. بهطور مجازی همه موتورهای الکتریکی از میدان مغناطیسی دوار برای گرداندن روتورشان استفاده میکنند. یک موتور سه فاز القایی AC تنها نوعی است که در آن میدان مغناطیسی دوار بهطور طبیعی به وسیلهٔ استاتور به خاطر طبیعت تغذیه گر آن تولید میشود. در حالی که موتورهای DC به وسیلهای الکتریکی یا مکانیکی برای تولید این میدان دوار نیاز دارند. یک موتور القایی AC تک فاز نیازمند یک وسیله الکتریکی خارجی برای تولید این میدان مغناطیسی چرخشی است. در درون هر موتور دو سری آهنربای مغناطیسی تعبیه شدهاست. در یک موتور القایی AC یک سری از مغناطیس شوندهها به خاطر اینکه تغذیه AC به پیچههای استاتور متصل است در استاتور تعبیه شدهاند. بخاطر طبیعت متناوب تغذیه ولتاژ AC بر اساس قانون لنز نیرویی الکترومغناطیسی به روتور وارد میشود (درست شبیه ولتاژی که در ثانویه ترانسفورماتور القا میشود). بنابراین سری دیگر از مغناطیس شوندهها خاصیت مغناطیسی پیدا میکنند. -نام موتور القایی از اینجاست-. تعامل میان این مگنتها انرژی چرخیدن یا تورک (گشتاور) را فراهم میآورد. در نتیجه موتور در جهت گشتاو به وجود آمده چرخش میکند
استاتور[ویرایش]
استاتور از چندین قطعه باریک آلومینیم یا آهن سبک ساخته شدهاست. این قطعات به صورت یک سیلندر تو خالی به هم منگنه و محکم شدهاند (هسته استاتور) با شیارهایی که در شکل یک نشان داده شدهاند. سیم پیچهایی از سیم روکش دار در این شیارها جاسازی شدهاند. هر گروه پیچه با هستهای که آن را فرا گرفته یک آهنربای مغناطیسی (با دو پل) را برای کار کردن با تغذیه AC شکل میدهد. تعداد قطبهای یک موتور القایی AC به اتصال درونی پیچههای استاتوربستگی دارد. پیچههای استاتور مستقیماً به منبع انرژی متصلاند. آنها به صورتی متصل اند که با برقراری تغذیه AC یک میدان مغناطیسی چرخنده تولید میشود
شکاف هوایی[ویرایش]
فاصلهٔ میان روتور و استاتور «شکاف هوایی» نامیده میشود. شکاف هوایی تأثیر مهمی در دستگاه دارد و اغلب در کمترین میزان استفاده میشود. این اثر اصلیترین عامل کاهش ضریب قدرت موتر در هنگام کار است. در اثر افزایش شکاف هوایی تلفات شار مغناطیسی افزایش مییابد به همین دلیل باید فاصله حداقل باشد. شکاف هوایی بسیار کوچک منجر به سر و صدای و تلفات مکانیکی در موتور میشود.
روتور[ویرایش]
روتور از چندین قطعه مجزای باریک فولادی که میانشان میلههایی از مس یا آلومینیم تعبیه شده ساخته شدهاست. در رایجترین نوع روتور (روتور قفس سنجابی) این میلهها در انتهای خود به صورت الکتریکی و مکانیکی به وسیلهٔ حلقههایی به هم متصل شدهاند. تقریباً ۹۰ درصد از موتورهای القایی دارای روتور قفس سنجابی میباشند و این به خاطر آن است که این نوع روتور ساختی مستحکم و ساده دارد. این روتور از هستهای چند تکه استوانهای با محوری که شکافهای موازی برای جادادن رساناها درون آن دارد تشکیل شدهاست. هر شکاف یک میله مسی یا آلومینیومی یا آلیاژی را شامل میشود. در این میلهها بهطور دائمی به وسیلهٔ حلقههای انتهایی آنها همچنان که در شکل دو مشاهده میشود مدار کوتاه برقرار است. چون این نوع مونتاژ درست شبیه) قفس سنجاب است، این نام برای آن انتخاب شدهاست. میلهای روتور دقیقاً با محور موازی نیستند. در عوض به دو دلیل مهم قدری اریب نصب میشوند.
دلیل اول آنکه موتور با کاهش صوت مغناطیسی بدون صدا کارکرده و برای آنکه از هارمونیکها در شکافها کاسته شود. دلیل دوم آن است که گرایش روتور به هنگ کردن کمتر شود. دندانههای روتور به خاطر جذب مغناطیسی مستقیم (محض) تلاش میکنند که در مقابل دندانههای استاتور باقی بمانند. این اتفاق هنگامی میافتد که تعداد دندانههای روتور و استاتور برابر باشند. روتور به وسیلهٔ مهارهایی در دو انتها روی محور نصب شده؛ یک انتهای محور در حالت طبیعی برای انتقال نیرو بلندتر از طرف دیگر گرفته میشود. ممکن است بعضی موتورها محوری فرعی در طرف دیگر (غیر گردنده – غیر منتقلکننده نیرو) برای اتصال دستگاههای حسگر حالت (وضعیت) و سرعت داشته باشند. بین استاتور و روتور شکافی هوایی موجود است. بعلت القا انرژی از استاتور به روتور منتقل میشود. تورک تولید شده به روتور نیرو داده و سپس برای چرخیدن به آن نیرو میکند. صرف نظر از روتور استفاده شده قواعد کلی برای دوران یکی است.
روتور نیز همانند استاتور از دو قسمت هسته و سیم پیچ تشکیل شدهاست که سیم پیچهای اطراف رتور میتواند از جنس مس یا آلمینیوم باشد. جنس هسته رتور معمولاً رابطه مستقیمی با قدرت موتور دارد به صورتی که برای موتورهای با قدرت بالا معمولاً از قفس مسی و در موتورهای با قدرت کم از قفس آلمینیومی استفاده میشود. در ساخت سیم پیچ رتور مسی از روش دایکست استفاده شده، در حالی که در سیم پیچهای آلمینیومی از روش ریختهگری استفاده میشود. روتور موتورهای القایی به دو دسته سیم پیچی شده و قفس سنجابی تقسیم میشود. برای موتورهای بزرگ معمولاً از رتور قفس سنجابی با شمش مسی و برای موتورهای کوچک از شمش آلمینیومی استفاده میشود.